Dit is de werktitel van ons vierde boek, dat we naar verwachting begin 2026 zullen publiceren.
Tijdens het onderzoek voor ons tweede boek, Het Haarlemse Zilversmidsgilde en de Zaanstreek (1500-1800), hebben we een twintigtal Zaanse zilversmeden uit de 17e eeuw kunnen identificeren. Onze speurtocht naar door hen vervaardigde werken begon in de lokale kerken. Het meeste gebruikszilver uit die periode is verloren gegaan, maar vrijwel al het kerkzilver is bewaard gebleven.
Voor dit vierde boek hebben we van de gelegenheid gebruikgemaakt om al het zilver dat we in handen kregen direct te fotograferen. De medewerking van alle kerkgenootschappen was geweldig. Wat dit boek verder bijzonder maakt, is dat we het zilver niet per vindplaats opsommen, maar het sorteren op de historische kerken die het hebben aangeschaft en gebruikt.
De Reformatie
Tijdens de Reformatie ging al het rooms-katholieke kerkzilver in de Zaanstreek verloren. De Staten van Holland eisten dat het werd ingeleverd, zogenaamd om bij te dragen aan de strijd tegen de Spanjaarden. In werkelijkheid was dit vooral bedoeld om te voorkomen dat katholieken hun geloof konden blijven belijden.
In navolging van Johannes Calvijn moesten de hervormden (destijds gereformeerden genoemd) soberheid betrachten in alle aspecten van hun eredienst. Nadat zij de voormalige katholieke kerkgebouwen in gebruik hadden genomen, werden deze direct ontdaan van alle pracht en praal.
Toch bleef de katholieke gemeenschap in de Zaanstreek relatief groot. Zij kwamen in het geheim bijeen, voor zover dat binnen deze hechte gemeenschappen mogelijk was. Tijdens het Twaalfjarig Bestand werd het katholieke geloof oogluikend toegestaan, waardoor katholieken weer kerken mochten bouwen—mits deze niet als zodanig herkenbaar waren. Zo ontstonden de schuilkerken.
De Zaanse katholieken behoorden tot de eersten die weer officiële kerkdiensten hielden. Hun schuilkerken werden opnieuw uitbundig ingericht, en dankzij de omvang en welvaart van de gemeenschap kon er weer liturgisch zilver worden aangeschaft.
In ons historisch onderzoek reconstrueren we hoe kerkgemeenschappen door de tijd heen zijn opgesplitst en later weer samengevoegd. Door de datering van de voorwerpen kunnen we vaststellen welke historische kerk het betreffende kerkzilver heeft aangeschaft. Vaak geeft de datering ook inzicht in de gelegenheid waarbij het zilver werd verkregen.
Dit onderzoek hebben we uitgevoerd voor katholieke kerken, oud-katholieke kerken, doopsgezinde vermaningen en de synagoge. Het betreft voornamelijk zilver uit de 17e en 18e eeuw, met enkele uitzonderingen in de 19e eeuw, indien deze stukken een duidelijke historische waarde hebben.
Zilveren wierookschuit uit 1679
Vereniging Zaansezilversmeden.nl
KvK 73907138